Lezing: Lucas 1, 26-38
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

De aankondiging van Jezus’ geboorte.

Gemeente van Christus,

In onze Protestantse kerken hebben wij in het verleden weinig aandacht geschonken aan Maria. In onze beleving hoorde Maria vooral thuis in de Rooms- Katholieke kerk. Van deze kerk wilden wij ons onderscheiden en dat deden we onder andere door kritiek uit te oefenen op de Mariaverering in de Rooms- Katholieke kerk. Het verwijt dat uitgesproken werd was dikwijls dat de Rooms-Katholieken Maria zouden vergoddelijken en haar zouden aanbidden.

Eerlijk gezegd was dat ook wel een beetje het beeld dat ik had. Maar nadat ik predikant geworden was in het Rooms-Katholieke Zuiden, in Uden waar de overgrote meerderheid van de mensen RK was en ik de enige predikant, veranderde mijn beeld hiervan.
Ik sprak met pastoors, kloosterlingen en leken en zij maakten mij duidelijk dat ze Maria wel vereerden, haar wel hoog hadden maar haar niet vergoddelijkten. Ze achten haar hoog als méns.

En het is wel zo dat men zich in gebed richt tot Maria maar zij wordt niet aanbeden zoals men God aanbidt.

In de loop van de afgelopen jaren krijgt men binnen de Protestantse kerken langzamerhand wat meer oog voor Maria. Zo stond er in de afgelopen week in het dagblad Trouw een interview met een christelijk gereformeerde predikant die een boek geschreven heeft over Maria.
Hij meent dat de liefde voor Maria in de Rooms- Katholieke kerk voortkomt uit haar menselijkheid. We kunnen ons met haar identificeren. We kunnen haar schrik navoelen wanneer ze opeens oog in oog staat met een engel. We kunnen haar ongerustheid navoelen wanneer Jezus op 12-jarige leeftijd zoek raakt. We kunnen haar pijn navoelen wanneer ze wenend staat onder het kruis. De afbeelding van de Stabat Mater, Maria met de dode Jezus op haar schoot, raakt ons allemaal in het hart.

Maria is voluit mens. Daarom spreekt ze zovelen aan. Maar in de proloog van het evangelie van Johannes staat toch dat het Woord mens geworden is? Jezus is toch ook volop mens? En zijn menszijn komt ook in de evangeliën volop tot uitdrukking?
Dat is zo. Maar Jezus is doorzichtig tot op God. Het licht van God straalt door Hem heen. En dat licht is zo helder dat wij ons daarop concentreren. Het licht is het goddelijke licht. Maar door ons op het goddelijke licht te concentreren verliezen wij Jezus’ menselijkheid wel eens uit het oog. Hierdoor komt Jezus meer aan de kant van God dan aan de kant van de mensen te staan. Hierdoor kunnen wij ons niet goed met Hem identificeren. Wij vergoddelijken Hem terwijl Jezus steeds Zijn menszijn benadrukt. “Ik noem jullie geen slaven. Ik noem jullie vrienden. Jullie zijn mijn broeders en zusters. “Wij hebben Jezus zo hoog dat wij Hem willen aanbidden maar Jezus maakt ons duidelijk dat hij liever wil dat we Hem navolgen dan dat we Hem aanbidden.

Omdat Jezus zo vergoddelijkt werd dat men zich niet meer met Hem als medemens kon identificeren is de Mariaverering ontstaan. Jezus kwam in de beleving van de mensen vooral te staan aan de kant van God. Maria stond duidelijk aan de kant van de mensen. Het verwijt van de Protestanten aan de Rooms- Katholieken dat zij Maria zouden vergoddelijken klopt dus niet.

Wanneer dit nu zo is en wanneer het zo is dat wij als Protestanten wel wat meer ruimte voor Maria zouden mogen maken, zonder haar te vergoddelijken, hoe zouden wij dat kunnen doen?
Vierentwintig jaar geleden reisden mijn vrouw en ik naar China om onze jongste dochter op te halen. Een fantastisch mooie reis! Voor het eerst gingen we naar een land dat een zo andere cultuur heeft dan de Europese. Andere mensen, andere kleuren, andere geuren, andere klanken. Een avontuur. En daar bovenop kregen we het grote geschenk van een dochter! De mooiste reis van mijn leven! We moesten, nadat we onze dochter gekregen hadden nog een week in China blijven voor de afhandeling van allerlei formaliteiten. Daardoor hadden we tijd om rond te kijken. Op een dag bezochten we een klein tempeltje. Tot mijn verbazing zag ik daar een beeldje staan van een moeder met een kind op haar armen. Moeder en kind hadden een chinees uiterlijk maar verder was het beeld precies zoals de beelden van Maria met Het kind Jezus op haar arm zoals wij die in het westen kennen.

Na terugkomst in Nederland heb ik uitgezocht hoe het zat. Het beeldje bleek een beeldje van Kwanyin te zijn. En Kwanyin zou je de Chinese Maria kunnen noemen. Zij is geen godin maar een verbeelding van het universele principe van barmhartigheid. Kwanyin wordt dikwijls afgebeeld met vele ogen en armen. Met die vele ogen ziet zij het lijden van de mensen op aarde. Met haar oren hoort zij hun roepen om hulp. En haar vele armen strekt zij dan uit om hulp te bieden waar zij maar kan.

Ook wordt ze afgebeeld met een parel tussen haar duim en wijsvinger. Die parel is een traan, het symbool van het lijden van de mensheid. En zeggen de chinezen wanneer ze elkaar dit verhaal vertellen: Wij mogen allemaal een hand van Kwanyin zijn. We mogen haar helpen de nood van de wereld te lenigen. Prachtig! Zoals ik al zei: Kwanyin is geen godin. Ze is het universele principe van barmhartigheid. Ze symboliseert barmhartigheid.
Zou Kwanyin ons protestanten kunnen helpen om wat meer over Maria te zeggen?

Ons woord “barmhartigheid “is afkomstig van het Hebreeuwse woord “rachamim “. Dit woord bevat het Hebreeuwse woord voor baarmoeder. Barmhartigheid is het gevoel dat een zwangere vrouw heeft voor het kind in haar buik. Wanneer we van God zeggen dat hij barmhartig is dan, zeggen we dat Hij voor de mens voelt wat een zwangere vrouw voelt voor haar ongeboren kind.
De engel Gabriël verschijnt aan Maria en vraagt of ze barmhartigheid wil betonen aan Jezus. Maria antwoordt zonder aarzeling: “De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u gezegd hebt!”
Maria betoont barmhartigheid aan Jezus. Zij betoont barmhartigheid aan de Zoon van God. Hiermee wordt Maria zelf het universele principe van barmhartigheid. Zij wordt hiermee een soort Kwanyin . Met duizend ogen ziet zij de nood van de wereld. Met duizend oren hoort zij de noodkreten van de wereld en zij strekt haar duizend armen uit om de nood te lenigen.

Jezus wordt dus geboren uit het universele principe van barmhartigheid. Jezus wordt verwekt door de Heilige Geest die niets anders is dan het universele principe van barmhartigheid.

En nergens ter wereld hebben we ooit een mens gezien die barmhartiger was dan Hij. Een groot licht. Een goddelijk licht. Aar een goddelijk licht die mens wil zijn en ons broeder en zuster noemt en ons uitnodige om Hem na te volgen. Waarin? In barmhartigheid.

Amen.