Lezingen: Genesis 24, 1-7 en 12-20     Johannes 4, 5-26

Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

Jezus ontmoet een vrouw bij een waterbron. Een man en een vrouw bij een waterbron: het roept het beeld op van Adam en Eva in de hof van Eden. In het midden van de hof was een bron. Een man en een vrouw en een waterbron. De waterbron is een bron van levend water: het is het symbool van God, de bron van alle leven.

Wanneer in de bijbel een ontmoeting plaatsvindt tussen een man en een vrouw bij een bron, dan weet je: dit loopt uit op een huwelijk. Mozes ontmoet zijn toekomstige vrouw Sippora bij de waterbron van Midjan. Isaak ontmoette zijn toekomstige vrouw Rebekka bij de Jakobsbron.

Wanneer je leest dat Jezus een vrouw ontmoet bij een waterbron dan weet je: dit loopt op een huwelijk uit. Jezus is de nieuwe Adam. Hij is de mens zoals God deze bij de schepping bedoeld had. Hij is het beeld van God. Eva is de moeder van alle mensen. Uit haar is de mensheid geboren. Zij is het symbool van de mensheid. De Samaritaanse vrouw is het symbool van de mensheid.

In het Oude Testament wordt de verhouding tussen God en mensheid gezien als die tussen Bruidegom en bruid. God is de Bruidegom. De mensheid is zijn bruid. Het verhaal over de ontmoeting tussen Jezus en de Samaritaanse vrouw roept het beeld op van de ontmoeting tussen hemelse bruidegom en aardse bruid.

De ontmoeting tussen Jezus en de vrouw wordt niet beschreven als een onaards sprookje. En ook niet als een romantisch verhaal. De ontmoeting vindt plaats in een werkelijkheid waar mensen leven in onvrede en conflict. De ontmoeting vindt plaats in Samaria, het gebied van de Samaritanen. Samaria lag in het midden tussen Galilea in het noorden en Judea in het zuiden. In Judea woonden de orthodoxe welvarende joden. In het noorden leefden de armere Joden die in de ogen van de orthodoxe joden bijna heidens waren. En in het midden leefden de Samaritanen die door de orthodoxe joden niet als heidens beschouwd werden maar ook niet als volwaardige joden gezien werden. Bovendien hadden de Samaritanen toen de Judeeërs oorlog voerden, partij gekozen voor de vijand. De orthodoxe joden keken met minachting neer op de Samaritanen en gingen hen uit de weg.

Het theologische verschil kwam tot uiting in een meningsverschil over wat de juiste plaats voor aanbidding was. De orthodoxe Judeeërs vonden natuurlijk dat dit de tempel in Jeruzalem moest zijn. De Samaritanen hadden een tempel op de berg Gerizim.

De ontmoeting tussen Jezus en de Samaritaanse vrouw staat dus onder spanning van religieuze en politieke conflicten. Bovendien was Jezus een man en de Samaritaanse een vrouw. De man vrouw verhouding was en is dikwijls ook een bron van conflicten. Het beeld van de ontmoeting bij de bron van Jezus en de Samaritaanse vrouw roept dus enerzijds het beeld op van Adam en Eva in het paradijs maar is anderzijds het beeld van een wereld vol conflicten zoals wij die kennen van het journaal.

Jezus spreekt de vrouw aan en het gesprek dat dan volgt heeft de kenmerken van een mystagogisch gesprek. Jezus komt erin naar voren als een mystagoog. In het woord “mystagogie” kunnen we de woorden “mystiek “en “agogie” herkennen. In de mystiek gaat het om het ervaren van God. En zoals pedagogie gaat om het kinderen begeleiden bij hun ontwikkeling, zo gaat het in de agogie om het begeleiden van volwassenen in hun ontwikkeling. Jezus wordt geschilderd als een mystagoog: een leraar die zijn leerlingen inwijdt in het mysterie van God. Een leraar die zijn leerlingen leert hoe zij God kunnen ervaren.

Jezus neemt de vrouw bij de hand en leidt haar de diepte in. Hij begint aan de oppervlakte. Hij vraagt de vrouw hem wat te drinken te geven omdat Hij zelf geen emmer heeft waarmee hij water kan putten. En wanneer de vrouw dan verbaasd vraagt hoe Hij als joodse man, haar als Samaritaanse vrouw om water kan vragen antwoordt Jezus:  “Als u wist wat God wil geven en wie ik ben dan zou je mij om water vragen en zou ik je levend water geven.“ De vrouw vat Jezus’ woorden letterlijk op. Ze antwoordt: “De put is diep en u hebt geen emmer. Hoe komt u dan aan water?”

Jezus begrijpt dat de vrouw zijn woorden letterlijk neemt en de symbolische diepte ervan niet begrijpt en daarom probeert Hij het nogmaals: “Iedereen die dit water drinkt zal weer dorst krijgen maar wie het water drinkt dat ik geef zal nooit meer dorst krijgen. Het water dat ik geef zal in hen een bron worden waarin water opwelt dat eeuwig leven heeft.” Zal de vrouw deze woorden van Jezus begrijpen? Zal ze nu met Hem de diepte in gaan? Nee, uit haar antwoord blijkt dat ze nog steeds aan de oppervlakte blijft en Jezus’ woorden nog steeds letterlijk neemt: “Geef mij van dat water,” zegt ze “zodat ik geen dorst meer zal hebben en niet meer hierheen hoef te komen om water te putten.” Dan begrijpt Jezus als goede leraar, als goede mystagoog, dat Hij op een andere manier de vrouw moet zien te bereiken. Daarom zegt Hij plotseling tegen haar: “Roep uw man en kom dan weer terug. “Ik heb geen man” antwoordt de vrouw. “U hebt gelijk “zegt Jezus “u hebt vijf mannen gehad en die u nu hebt is uw man niet.” Jezus kijkt haar vol liefde aan. En men zegt altijd dat liefde blind maakt maar dikwijls is het andersom: liefde maakt niet blind maar helderziend. Jezus houdt zoveel van haar dat Hij haar gedachten lijkt te kunnen lezen.

En dan gaan de ogen van de vrouw open. Beter gezegd: dan gaan haar hart en haar ziel open. Ze gaan open voor de liefde van God en ze roept vol verwondering en blijdschap uit: “Nu begrijp ik dat u een profeet bent!” En ze voelt zich ten diepste met Hem verbonden in liefde. En ze wil in liefde met Hem verbonden blijven maar staat het conflict tussen Joden en Samaritanen die verbondenheid niet in de weg? Ze voelt pijn en verdriet in zich opkomen. Daarom vraagt ze Jezus: “De joden zeggen dat de ware plaats van aanbidding de tempel in Jeruzalem is en mijn volk zegt dat de juiste plaats de tempel op de berg Gerizim is. Blijft dat tussen ons staan? Staat dat een liefdevolle verbondenheid tussen u en mij in de weg?

Jezus stelt haar gerust: “Het maakt niet uit waar je Hem aanbidt als je Hem maar aanbidt in geest en waarheid.” En ik stel me zo voor dat de vrouw Jezus toen liefdevol omhelsd zal hebben.

Een man en een vrouw bij een waterbron. Adam en Eva in het paradijs. Man en vrouw bij een waterbron: aankondiging van een huwelijk. Jezus is de nieuwe Adam. Hij is de mens zoals God hem bij de schepping bedoeld had. Hij is het beeld van God. Eva is de moeder van alle mensen. Zij is het beeld van de mensheid.

Jezus en de Samaritaanse vrouw omhelzen elkaar. De hemelse Bruidegom en de aardse bruid omhelzen elkaar. Dit gebeurt in Samaria, de plek die symbool is voor religieuze en politieke conflicten en daarmee symbool van onze wereld vol conflicten. In onze wereld worden de conflicten overwonnen door de liefde. Ze worden overwonnen door de omhelzing van de hemelse Bruidegom en zijn aardse bruid. Het Koninkrijk van God breekt aan.

Amen.