Lezing: Mattheüs 20
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

De lezing van vanmorgen begint met de woorden: “ Daarop kwam de moeder van de zonen van Zebedeus naar Jezus toe. “  Dat herinnert me aan een grapje dat u zelf denk ik ook wel kent: “ Hoe heet de vader van de zonen van Zebedeus? “ Spontaan ben je geneigd te antwoorden dat je bijbel kennis niet zo groot is dat je zulke details kent. Maar terwijl je dat antwoord geeft begint het al tot je door te dringen dat de vader van de zonen van Zebedeus natuurlijk Zebedeus zelf moet zijn.

Het is jammer dat de moeder van deze zonen niet bij name genoemd wordt. Het lijkt net alsof zij er niet toe doet wanneer zij aangeduid wordt als de moeder van de zonen van Zebedeus. Hieruit blijkt dat de bijbel geschreven is in een cultuur waarin vrouwen in het algemeen een ondergeschikte rol kregen. Toch maakt dit de bijbel niet tot een vrouw onvriendelijk boek. In het O.T. krijgen vele vrouwen een belangrijke plaats : Sara, de vrouw van Abraham, Mirjam de zus van Mozes, Hanna de moeder van Samuel, Naomi en Ruth noem maar op. En in het N.T. Maria de moeder van Jezus en de eerste getuige van de opstanding was een vrouw Maria van Magadala. Volgens het evangelie van Thomas heeft Jezus over haar gezegd dat niemand Hem zo goed begreep als zij.

En Jezus heeft zelf aan de emancipatie van de vrouwen bijgedragen door op voet van gelijkheid met hen om te gaan. En Paulus die arme Paulus die als zo vrouwonvriendelijk wordt gezien : de vrouwonvriendelijke uitspraken die hij zou hebben gedaan staan in brieven die niet door hem geschreven zijn. De echte Paulus ken je door zijn uitspraak dat we in Christus allemaal gelijk zijn : man en vrouw, heer en slaaf, jood en Griek.

Maar dit terzijde vanmorgen wil ik het met u hebben over dienstbaarheid en nederigheid. Dit thema snijdt Jezus aan wanneer Hem door de moeder van de zonen van Zebedeus wordt gevraagd of haar zonen links en rechts van Hem mogen zitten in het Koninkrijk van God. Ze droomt van een ereplaats voor haar twee zonen. En wellicht droomt ze daarbij van de eer die haar als moeder van de zoons daartoe ook ten deel zal vallen.

Toen de leerlingen van Jezus dit hoorden werden ze woedend op de twee broers. Waarschijnlijk omdat ze het idee hadden dat een ereplaats aan Jezus’ zijde veeleer aan hun als leerlingen van Jezus zou toekomen.

En daarom zegt Jezus tegen hen: “ Jullie weten dat heersers hun volken onderdrukken en dat leiders hun macht misbruiken. Zo zal het bij jullie niet mogen gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn zal de anderen moeten dienen . “

Wanneer wij deze woorden van Jezus horen dan vallen  wij niet meteen van verbazing van de bank. Toen de woorden door de lector voorgelezen werden hoorde ik geen rumoer in de kerk. Twee duizend jaar christendom heeft zijn stempel op onze cultuur gezet. De waarden en normen van Jezus zijn opgenomen in onze cultuur. Wij vinden het vanzelfsprekend dat dienstbaarheid en nederigheid deugden zijn die het waard zijn om in de praktijk te worden gebracht.

Maar in de tijd van Jezus klonken zijn woorden revolutionair. Revolutie wil zeggen dat zaken op hun kop worden gezet. En Jezus zette met zijn nadruk op het belang van dienstbaarheid de Grieks- Romeinse waarden en normen op hun kop.

In de Grieks- Romeinse cultuur draaide alles om status. Het doel van het leven was om een zo hoog mogelijk status te verwerven. Het is daarom niet toevallig dat de Olympische spelen in deze cultuur zijn ontstaan. Het ging erom om te winnen. Het ging om de roes van overwinning . De pijn van het verlies was ondraaglijk.

Wie je was in die cultuur werd bepaald door je plaats op de maatschappelijke ladder. Niets werd zo gevreesd als het dalen op die ladder. Nederigheid werd niet als een deugd beschouwd. In het Romeinse rijk had je een elite en een onderklasse. De elite maakte 2% van de bevolking uit en de onderklasse 98%. De  onderklasse werd “het gepeupel , het plebs “ genoemd. Over hen zij Tacticus, een belangrijke schrijver, : …het bestaan van de inferieure, minderwaardige mens is gunstig voor hen die superieur, meerderwaardig zijn, omdat zij hen in staat stellen aan te wijzen aan wie zij precies superieur zijn. “

De elite van 2% was onderverdeeld in drie klassen. De ene net weer iets hoger dan de andere. Waar het nu om draaide in het Romeinse Rijk was om in een zo hoog mogelijke klasse te komen. De strijd om de eer. Dat gaf het leven in het Romeinse rijk zin.

De 98% van de bevolking die de onderklasse vormde was ook weer ingedeeld in klassen. Je had burgers van het Romeinse rijk : zij konden aanspraak maken op bepaalde zaken en hadden recht op bescherming. Je had ook mensen die geen burger waren maar wel vrij waren en over hun eigen leven konden beslissen. Helemaal onderaan de maatschappelijke ladder stonden de slaven. Zij hadden geen zeggenschap over hun eigen leven maar waren uitgeleverd aan de genade en de grillen van hun meesters.

Een recht waarop een romeins burger aanspraak kon maken was het recht om niet gekruisigd te worden. Andere vormen van doodstraf mocht hij wel ondergaan b.v. onthoofding of steniging. Kruisiging was voorbehouden aan slaven en werd daarom ook “slavenstraf “ genoemd.

Paulus was een Romeins staatsburger. Dat gaf hem een bepaalde status. Maar in zijn brief aan de Romeinen introduceert hij zichzelf niet als Romeins staatsburger maar als slaaf van Christus Jezus. Dat stond , in een samenleving waarin het draaide om sociale status zo’n beetje gelijk aan sociale zelfmoord. Het zou het zelfde zijn wanneer je tijdens een afspraak met het meisje waarop je verliefd bent zou zeggen dat je een loser bent.

De strijd om de eer was ook de achtergrond van Paulus’ boodschap aan de gemeente van Korinthe. Hij schreef: “ Wij echter prediken Christus, de Gekruisigde, voor de joden een struikelblok en voor de Grieken een dwaasheid ( 1 Kor. 1:23) . Voor een Romeins burger was dit onbevattelijk : “ Hoe kun je nu een volgeling zijn van een slaaf en nog wel een volgeling van een gekruisigde slaaf ? ! “

In het Romeinse Rijk mocht iemand met een lagere status het spreken van iemand met een hogere status niet onderbreken. Andersom mocht wel.

Wanneer iemand gasten uitnodigde voor een maaltijd dan kregen ze een plaats aangewezen die in overeenstemming was met een sociale status. De mensen met hoge status vooraan. De mensen met lagere status achteraan. In verschillende gelijkenissen heeft Jezus hier kritiek op uitgeoefend : “ De eersten zullen de laatsten zijn en de laatsten de eersten.”

Omdat van iedereen verwacht werd dat hij zou proberen een zo hoog mogelijke status te verkrijgen was het van belang dat je leerde opscheppen over jezelf. Een zelfhulp boek uit die tijd had als titel: “ Hoe jezelf te prijzen zonder schaamte. “ Keizer Augustus had het gelezen en prees zichzelf in een boek met als titel: “ De verrichtingen van de goddelijke Augustus. De tekst werd gegraveerd in bronzen platen die over het hele rijk verspreid werden. Augustus schreef:

“ Mijn redekunst heeft me tot drie keer toe een overwinning opgeleverd. Ik ben 21x benoemd tot keizer. De Senaat wilde mij zelfs nog meer overwinningen toewijzen maar die heb ik van de hand gewezen wegens de triomfen die reeds door mij behaald waren. De Senaat dankt de goden voor mijn onsterfelijke grootheid. Ik ben tot dertien keer toe consul geweest. Gedurende veertig jaar was ik de hoogste in rang, als senator verheven boven alle senatoren. Ik heb het ambt van Pontifex Maximus bekleed. Alle burgers baden eenstemmig en zonder ophouden op elke heilige plaats voor mijn welzijn. “ Tot zover keizer Augustus. Het is alsof Donald Trump aan het woord is.

Nederigheid en dienstbaarheid waren geen eigenschappen die in het Romeinse Rijk  bewonderd werden. Het ging om grootheid ,status, eer. Wie nederig was werd als verachtelijk beschouwd.

Het is tegen deze achtergrond dat we de woorden  horen die Jezus zegt tegen zijn leerlingen wanneer zij met de zonen van Zebedeus ruzie maken over wie er naast Hem mag zitten in het Koninkrijk van God: “ Zo zal het bij jullie niet mogen gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn zal de anderen moeten dienen.” Dit waren revolutionaire woorden. Woorden die de waarden en normen van het Romeinse Rijk op hun kop zetten. Woorden die doorgedrongen zijn in onze cultuur. Wij beschouwen nederigheid en dienstbaarheid als deugden. Om deze reden gaat Mark Rutte als het enigszins kan  niet in een dure Mercedes maar op de fiets naar het Binnenhof. Hij laat zien: “ Ook al ben ik premier, ik verbeeld me niets. Ik ben een eenvoudig man die slechts dienstbaar wil zijn aan het volk. “

Jezus waarschuwde voor heersers die hun status en eer centraal stellen: “ Jullie weten dat heersers hun volken onderdrukken en dat leiders hun macht misbruiken. Daarom wie van jullie de belangrijkste wil zijn zal jullie dienaar moeten zijn. “ Over de eeuwen heen richt Jezus zich met deze woorden tot Poetin, president Xi van China, Bolsinaro van Brazilie en de emirs van Qatar en Saoedi Arbië.

“ Zalig de zachtmoedigen “ zegt Jezus. Zalig de vredestichters.

Amen.