Lezingen: Exodus 33, 12-17   en   Joh.3, 1-13
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

We lezen vanmorgen het verhaal over de nachtelijke ontmoeting van Jezus en Nicodemus. Vele kinderen zijn bij het voorlezen uit de kinderbijbel over deze naam gestruikeld: “Nico de mus” lazen ze dan.

Wie was Nicodemus? Hij was een Farizeeër. Hij was dus een Schriftgeleerde. Maar hij wordt ook “één van de Joodse leiders” genoemd. Dat betekent dat hij zitting had in het hoogste Joodse bestuursorgaan: “het Sanhedrin”.

Farizeeërs waren schrift geleerden maar ze waren niet de hele dag met schriftstudie bezig. Ze voorzagen in hun eigen levensonderhoud. Zo was Paulus, die ook een Farizeeër was, tentenmaker van beroep.

Waarmee Nicodemus zijn geld verdiende is niet bekend. Wel weten we dat hij zeer rijk geweest moet zijn. In Johannes 19 lezen we n.l. dat Nicodemus bij de voorbereiding van Jezus’ begrafenis zorgde voor een mengsel van mirre en aloë om Jezus’ lichaam mee te zalven. Mirre en aloë waren zeer kostbaar.  Nicodemus schonk wel honderd pond. Hij moet dus zeer rijk geweest zijn.

Waarschijnlijk was hij al op leeftijd. Want nadat Jezus heeft gezegd dat een mens opnieuw geboren moet worden vraagt hij: “Hoe kan een mens opnieuw geboren worden wanneer hij al oud is?”

In Johannes 7 lezen we dat Nicodemus het opneemt voor Jezus in het Sanhedrin. Wanneer enkele leden ervan schampere opmerkingen maken over Jezus, dan zegt Nicodemus: “Volgens onze wet kun je iemand niet veroordelen, voor je jezelf goed op de hoogte hebt gesteld van wat hij heeft gezegd.”

Nicodemus is dus niet zomaar iemand. Hij is een schriftgeleerde. Hij is al op leeftijd. En op grond van zijn schriftgeleerdheid en zijn levenswijsheid is hij uitgekozen om zitting te nemen in het Sanhedrin. Hij is bovendien één van de rijkste en waarschijnlijk ook één van de invloedrijkste mannen in Jeruzalem. Hij is een onbevooroordeeld en onafhankelijke man. Hij heeft het lef om het in het Sanhedrin op te nemen voor Jezus.

Uit het gegeven dat hij ’s nacht bij Jezus op bezoek gaat maken sommige bijbelgeleerden op dat hij zich er voor geschaamd zou hebben om met Jezus gezien te worden. Hij zou bang geweest zijn voor gezichtsverlies. Maar hij lijkt me niet een man die daar bang voor zou zijn. Hij was een onafhankelijke man, die zich niet druk maakte om wat anderen van hem zouden vinden. Dat blijkt immers uit het feit dat hij het in het Sanhedrin durfde op te nemen voor Jezus.

Waarschijnlijker lijkt het mij dat het Sanhedrin Nicodemus erop uit gestuurd heeft om zich eens wat nauwkeuriger op de hoogte te stellen van Jezus’ ideeën. Nicodemus’ door de jaren heen gerijpte wijsheid en zijn onbevooroordeeldheid maken hem bij uitstek geschikt om eens kennis te maken met Jezus en om daar later verslag van te doen in het Sanhedrin.

We lezen dat hij ’s nachts naar Jezus toe ging maar er zal wel bedoeld zijn dat dit later op de avond was. Overdag was het veel te heet voor diepe gesprekken.

En dan lezen we Jezus in het gesprek met Nicodemus tegen hem zegt: “Waarachtig ik verzeker u, alleen wie opnieuw wordt geboren kan het Koninkrijk van God zien.” Nicodemus begrijpt niet wat Jezus bedoelt en vraagt: “Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is?”

Nicodemus vat Jezus’ woorden letterlijk op. Hij luistert met zijn verstand, met zijn linker hersenhelft. Met onze linker hersenhelft denken we logisch. Met onze linker hersenhelft rekenen wij, kijken wij op de klok, plannen wij onze dag en verrichten wij ons dagelijks werk.

Onze rechter hersenhelft werkt heel anders. Met onze rechter hersenhelft luisteren wij naar muziek, kijken we naar een zonsondergang, lezen we een gedicht of bewonderen we een mooi schilderij.

Nicodemus hoort Jezus’ woorden met zijn linker hersenhelft. Jezus begrijpt dat hij hulp nodig heeft om Zijn woorden te begrijpen. En dan gaat Jezus te werk als een mystagoog. In het woord mystagoog zit het woord “mystiek” en mystiek wil zeggen: het gaat om de directe ervaring van God. Mystiek gaat nog een stapje verder dan geloof. In het geloof reik je naar godservaring en de mystiek onderga je deze. Jezus was een mysticus: Hij ervoer God in zijn ziel.

Een mystagoog leidt mensen in, in de ervaring van God. Daarvoor is het nodig dat een mens afdaalt van zijn of haar hoofd naar het hart en de ziel. Daarvoor is het nodig dat een mens omschakelt van de linker hersenhelft naar de rechter hersenhelft.

Jezus was een mystagoog. Hij voert Nicodemus van zijn hoofd naar zijn hart en zijn ziel.

Wanneer Nicodemus met zijn vraag: “Hoe kan een mens geboren worden wanneer hij oud is?” te kennen geeft dat Hij Jezus niet beluistert vanuit zijn hart, voert Jezus hem daar naartoe. Jezus doet dat met gebruik van beeldtaal: de taal van de rechter hersenhelft, de taal van de poëzie en de taal van het geloof.

Hij antwoordt: “Niemand kan het koninkrijk van God binnengaan tenzij hij of zij geboren wordt uit water en geest.” Jezus wist dat Nicodemus een schriftgeleerde was en daarom gebruikt hij woorden die bij de schriftgeleerde Nicodemus verhalen zouden oproepen met behulp waarvan Nicodemus Hem zou kunnen begrijpen.

“Geboren worden uit water en geest.”

De aarde werd geboren uit water en Geest: “In den beginne schiep God de hemel en de aarde, de aarde nu was woest en ledig en duisternis lag over de vloed maar de Geest van God zweefde over de wateren. Daalde neer en de aarde werd geboren uit het vruchtwater van de oervloed.”

Het volk Israël werd geboren uit water en Geest. Nadat de Farao het volk had laten gaan maar spijt kreeg en het achterna ging met zijn leger van soldaten en paarden, stond het volk voor het water van de Rode zee. Toen schoot God te hulp. In het scheppingsverhaal zweefde de Geest over de wateren. Nu schiet de Geest te hulp in een stormwind. De wind blaast het water opzij, er ontstaat een doorgang door het water. Het volk wordt geboren uit water en Geest.

En bij Zijn doop werd Jezus geboren uit water en Geest. Begint het Nicodemus al wat te dagen? Verplaatst hij zijn horen van zijn linker naar zijn rechter hersenhelft? Daalt hij aan de hand van Jezus af van zijn hoofd naar zijn hart?

Uit het feit dat hij mirre en aloë schonk om, ter voorbereiding op Jezus’ begrafenis, het lichaam van Jezus te zalven mogen we opmaken dat hij met hart en ziel van Jezus is gaan houden.

Ten slotte. Wat zegt het ons dat wij geboren moeten worden uit water en geest?

 Wanneer wij geboren worden dan is dat het begin van een lang proces van volwassen wording. We moeten ons een plaats veroveren in de samenleving. Daarvoor gaan we naar school en volgen we opleiding. We zoeken een levenspartner met wie we kinderen kunnen krijgen. We zoeken een baan en een huis. Dit neemt ons tot ver in onze volwassenheid bijna helemaal in beslag. We zijn egocentrisch bezig. Dat is niet erg. Dat is niet egoïstisch. Zo is het leven.

Maar dan komt er een moment, wanneer we een plaats veroverd hebben in de samenleving en een partner, baan een huis en kinderen hebben, en we eigenlijk alles hebben wat we nodig dachten te hebben maar er dan toch een gevoel van leegte ontstaat. We missen iets. Dat is het moment waarop de woorden van Jezus over geboren worden uit water en geest tot ons kan gaan spreken.

Het egocentrisme uit onze eerste levenshelft is een heel positief iets. Het is het vruchtwater waaruit we opnieuw geboren kunnen worden. Wanneer de geest waait over dit water dan worden wij opnieuw geboren als mensen die openstaan voor God en medemens en schepping. Dan worden wij mensen die ruimte hebben voor God, medemens en schepping. Geve God dat wij geboren mogen worden uit water en geest.

Amen.