Pinksteren

Lezing: Handelingen 1
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

De betekenis van het hemelvaart verhaal is voor de  meeste mensen niet meer duidelijk. Bovendien is het verhaal  voor de veel mensen te wonderlijk om waar te kunnen zijn. We hebben ons het wetenschappelijk denken zo eigen gemaakt dat de hemelvaart van Jezus op een wolk voor de meesten van ons niet meer als geloofwaardig is.

Het is jammer dat het wonderlijke van het verhaal het zicht op het wezenlijke ervan verhindert. Daarom wil ik proberen het wezenlijke ervan te laten zien.

Voor ons is het  een zeer wonderlijk verhaal maar de tijdgenoten van Jezus keken er veel minder van op. Zij waren n.l. gewend aan de hemelvaartverhalen over de Romeinse keizers. De Romeinse keizers werden als goddelijk vereerd. En wanneer zij stierven dan  kwamen er altijd mensen naar voren die ervan getuigden dat zij de keizer naar de hemel hadden zien varen. Een posthume bevestiging van de  goddelijkheid van de keizer. Een goddelijkheid die vervolgens weer op zijn opvolger afstraalde.

Deze veronderstelde goddelijkheid was natuurlijk een instrument waarmee de keizer zijn macht wist te handhaven.

De tijdgenoten van Jezus keken dus niet op van een hemelvaart van een keizer. De keizer was heerser van een wereldrijk: oppermachtig , puissant rijk… Maar dat van Jezus werd verhaald dat  Hij ten hemel opgevaren zou zijn dáár keken ze van op. Wat was er zo bijzonder aan Jezus dat van Hem gezegd werd dat Hij ten hemel gevaren was ?
Hij was toch maar gewoon de zoon van een timmerman uit Nazareth?
Ja, maar toen Jezus gekruisigd werd, spijkerde men boven zijn hoofd een bordje met daarop de tekst: “ Koning der Joden. “ Lucas stelt in zijn evangelie en in het boek Handelingen twee wijzen van koningschap tegenover elkaar : het koningschap zoals de keizer van Rome dat in de praktijk brengt en het koningschap van Jezus.

De keizer van Rome probeerde zover  mogelijk boven zijn medemensen uit te steken. Hij verhief zich tórenhoog boven hen.
Hij greep zoveel mogelijk macht en dat dikwijls op  meedogenloze wijze Hij vergaarde zoveel mogelijk rijkdom. Zijn status als keizer was hem  niet genoeg, hij wilde als goddelijk beschouwd worden.

Jezus doet  het tegenovergestelde. Hij was een man met een groot charisma, met een grote uitstraling. Zijn ogen straalden hemels licht uit.  Zijn stem was vol en warm. Hij sprak op poëtische wijze als een dichter. Complexe zaken kon Hij d.m.v. beeldende verhalen uitleggen aan eenvoudige mensen. Hij had de gave van de genezing. Hij had zich heel gemakkelijk als een goeroe, ja zelfs als een god kunnen laten  vereren. Maar Jezus wees die verering af.

Hij gaat op voet van gelijkheid  en op liefdevolle en respectvolle wijze om met eenvoudige mensen. En méér dan dat. Hij gaat op voet van gelijkheid om met mensen die algemeen als verachtelijk werden beschouwd: Samaritanen, tollenaars ( collaborateurs) , melaatsen. Hij respecteert vrouwen als Zijn gelijken. Hij komt op voor de armen. En hij zegt: “ Laat de kinderen tot mij komen. “

Wie vaart er ten hemel ? Niet de keizer van Rome die zich als god laat vereren maar Jézus die zich niet verheft boven zijn medemensen maar náást hun gaat staan.  Wie vaart er ten hemel? Jézus die er niet op uit is om zoveel mogelijk macht, rijkdom en roem te verwerven maar op liefdevolle en vriendelijke wijze dienstbaar wil zijn aan zijn medemensen.
Jezus vaart ten hemel om plaats te nemen aan de rechterhand van God. Dat is symbóól taal. Dat is de symbolische plaats waarvandaan God deze wereld regeert. In psalm 72 wordt het beeld geschilderd van een koning die de wereld in Gods Naam zou kunnen regeren:

Hij zal de redder zijn der armen
Hij hoort hun hulpgeschrei.
Hij is met koninklijk erbarmen hun eenzaamheid nabij.
Hij helpt, met hun bestaan bewogen,
die zijn in vrees verward.
Hun bloed is kostbaar in zijn ogen.
Hij draagt hen in zijn hart.

Degene die dit in de praktijk brengt is het waard om plaats te nemen aan de rechterhand van God om van daaruit de wereld te regeren. Uit de evangeliën blijkt dat Jézus het waard is om deze plaats in te nemen.

En in het evangelie van Johannes lezen we dat Jezus tegen zijn leerlingen zegt: “ Ik noem jullie geen slaven. Ik noem jullie vrienden. “ Jezus wil niet als koning heersen over zijn leerlingen. Hij wil dat ze zijn vrienden zijn. Jezus wil het koningschap over de wereld delen met zijn leerlingen. Hij wil zijn plaats aan de rechterhand van God met hen delen. Het is symbool taal .

En het is een oproep aan president Biden van Amerika, president Poetin van Rusland, en president Xi van China  en premier Rutte om psalm 72 ter hand te nemen en daarin te lezen aan welke criteria hun koningschap moet voldoen. Het is een oproep om hun ambt zo in te vullen dat ook zij zouden kunnen plaatsnemen aan de rechterhand van God.

Het hemelvaart verhaal is geen wonderverhaal, geen zweverig  verhaal het is heel concreet een oproep aan de leiders van onze wereld en ook aan onszelf om redder te zijn van de armen, zieken, eenzamen.
Amen.

Lezingen: Joël 3: 1-5      Handelingen 2: 1-11
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

Bij zijn hemelvaart zei Jezus tot zijn leerlingen: “Ga niet weg uit Jeruzalem, maar blijf daar wachten tot de belofte van de Vader, waarover jullie van mij hebben gehoord, in vervulling zal gaan. Johannes doopte met water, maar binnenkort worden jullie gedoopt met de Heilige Geest. “

En zo kwam het dat in een bovenzaal in Jeruzalem de leerlingen van Jezus, Maria de moeder van Jezus, een aantal vrouwen, en de broers van Jezus bijeen waren. En ongetwijfeld zullen er ook zussen van Jezus aanwezig geweest zijn. “Vurig en eensgezind wijdden ze zich aan het gebed,” lezen we in Handelingen 1.
En wat er dan gebeurt, komt niet zomaar uit de lucht vallen maar is een vrucht van het vurig en eensgezind zich wijden aan het gebed:
“Plotseling klonk er uit de hemel een geluid als van een hevige windvlaag, dat het huis waar zij zich bevonden geheel vulde. Er verschenen aan hen een soort vlammen die zich als vuurtongen verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten en allen werden vervuld met de Heilige Geest en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen zoals hen dat door de Geest werd ingegeven.”

En we vernemen van de evangelist Lucas, die ook de schrijver is van het boek Handelingen, dat dit alles gebeurde op de dag van het Pinksterfeest. Het “Pinksterfeest” is de Griekse naam voor het Joodse “Wekenfeest”. Het mooie van de feestkalender van het volk Israël is dat het vieren van gebeurtenissen uit de geschiedenis van het volk worden verweven met het vieren van landbouwfeesten.

De bijbelse geschiedenis komt tot leven in landbouwfeesten: De bevrijding uit Egypte wordt gevierd op het Pesachfeest en op de tweede dag van het Pesach feest wordt de eerste opbrengst van de gerstoogst aan God geofferd. Dit wordt het “feest van de eerstelingen” genoemd. Er wordt dan een omer gerst geofferd. Een omer is het gewicht van de hoeveelheid manna die één persoon per dag kreeg toen het brood uit de hemel kwam.
En vijftig dagen later (7 weken) wordt het “Wekenfeest” gevierd: Sjavoeot in het Hebreeuws. Dat getal 50 klinkt in de Griekse naam voor dit feest “Pentacoste”, “Penta” is 50: Pinksteren.
Op het Joodse Pinksterfeest werd de eerste opbrengst van de gerstoogst aan God geofferd. Pas daarna zou de rest van de gerst oogst geoogst worden. Op dit feest vierde men de verbondssluiting van God met zijn volk. God daalde neer in op de berg Sinaï en schonk de Tien leefregels voor het leven in het beloofde land.
Deze verwevenheid van het vieren van gebeurtenissen uit de geschiedenis van Israël en de landbouwfeesten zien we nu ook in het Pinksterverhaal in Handelingen.

Op het feest van de eerstelingen, op de tweede dag van het paasfeest, vijftig dagen voor Pinksteren, heeft God Jezus opgewekt uit de dood. En Paulus schrijft daarover in 1 Kor. 15: 20  “als eersteling van de gestorvenen.” De Opgestane Heer is de eersteling van de oogst van uit de dood opgewekten.
En dan op het Wekenfeest, het Pinksterfeest, wordt een begin gemaakt met het binnenhalen van de rest van de oogst. De leerlingen van Jezus, de moeder van Jezus, de broers en zussen van Jezus ontvangen als eersten de Heilige Geest en daarna maar liefst 3000 mensen. En het binnenhalen van de oogst gaat nog steeds door: “de velden zijn wit om te maaien”, zegt Paulus “bidt de Heer dat Hij arbeiders uitzendt om te oogsten.”

Op het Wekenfeest is dus een agrarisch feest maar op het feest wordt ook de verbondssluiting op de berg Sinaï herdacht. Mozes ontving uit handen van God de twee stenen tafelen. In Exodus 19 lezen we dat God in vuur neerdaalde op de Sinaï. En de rabbijnen schreven dat God de Tien Woorden in vurige letters op de twee stenen tafelen geschreven had. Wanneer we nu lezen in Handelingen 2 dat er op het Pinksterfeest, dus het feest waarop de Joden de gave van de twee stenen tafelen herdachten, aan de leerlingen van Jezus vlammen verschenen die zich verdeelden over hun hoofden, dan verwijst dit vuur naar het vuur waarin God verscheen op de Sinaï. Het vuur verwijst naar de verbondssluiting en naar de vurige letters waarmee God de tien woorden in de stenen tafelen graveerde.
En dit eerste verbond dat God met zijn volk sloot verwijst ook naar het tweede verbond waarover de profeet Jeremia sprak:
“Ik zal Mijn wet in hun binnenste leggen en hem in hun hart schrijven. Dan zal Ik hun God zijn en zij Mijn volk. Men zal elkaar niet meer hoeven te onderwijzen met de woorden: “Leer de Heer kennen want iedereen, van groot tot klein, kent mij dan al.”

Op de berg Sinaï schreef God met vurige letters de Tien woorden in de twee stenen tafelen. Op het Pinksterfeest schrijft hij de Tien Woorden met vurige letters in de harten van de mensen. Dit betekent dat God niet alleen Zijn leefregels geeft maar ook de kracht en de wil om deze leefregels in de praktijk te brengen.
En die leefregels hoeven niet meer onderwezen te worden. Ze hoeven niet meer te worden uitgesproken en gehoord….nee iedereen heeft ze in zijn of haar hart en brengt ze van harte in de praktijk !

In de psychotherapie zijn er meerdere stromingen. Twee ervan wil ik noemen. De psychoanalyse en de gedragstherapie. De psychoanalyse gaat ervan uit dat je de ziel van de mensen moet veranderen en dat er dan vanzelf een verandering van het gedrag volgt. Dus van binnen naar buiten.
In de gedragstherapie gaat men ervan uit dat je door het gedrag te veranderen vanzelf vanbinnen verandert, dus van buiten naar binnen. Voor beide valt denk ik wat te zeggen.

Het Pinksterverhaal gaat ervan uit dat wanneer de mens van binnen verandert, zijn of haar gedrag vanzelf verandert. De weg is van binnen naar buiten.
In de dagelijkse praktijk merken we denk ik wel op dat de Pinkstermethode wel aangevuld moet worden met de methode van de gedragstherapie. Wanneer we ons gedrag veranderen dan veranderen we op den duur ook vanbinnen.

Ten slotte nog de windvlaag die het huis waar de leerlingen bijeen waren opeens vulde. Ik denk dat dit een verwijzing is naar Genesis 1:
“De aarde nu was woest en ledig en duisternis lag over de vloed maar de Geest van God zweefde over de wateren.” De woeste leegheid van de aarde en de duisternis waarin de aarde gehuld was roepen een gevoel van uitzichtloosheid en troosteloosheid op. Tot in de eeuwigheid zal daar niets gebeuren. Maar dan staan er opeens die verwachtingsvolle woorden:
“Maar de Geest Gods zweefde over de wateren.”

Verwachtingsvolle woorden, hoopvolle woorden: schepping!

Het Hebreeuwse woord voor deze geest is “ruach”. En het is deze ruach die opeens als een windvlaag het boven vertrek vult waar de leerlingen van Jezus en de vrouwen in gebed aanwezig waren. Dat betekent: er zal herschepping plaatsvinden. De leerlingen en de vrouwen, de 3000 later op de dag, de hele mensheid zal worden herschapen. “Ruach” wordt vertaald als “wind” of “adem” dat klopt ook wel maar nauwkeuriger is het te vertalen als “windkracht” en “ademstoot”.
De ruach brengt iets in beweging: de herschepping. De ruach brengt mensen in beweging. Spontaan en van harte brengen ze de Tien Woorden in de praktijk.

Het Pinksterfeest is een oogstfeest. De volgelingen van Jezus brengen de vruchten van de Geest voort: liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing.

Amen.

Pinksteroverdenking 2021