Lezing, Paasevangelie: Johannes 20, 1-18
Voorganger: ds. Dick van der Vaart

Gemeente van Christus,

Twee weken geleden ging ds. Jolanda Paans voor in de vesper in deze kerk. Wat ze toen zei over het kruis raakte me. Ze herinnerde aan beelden uit Oekraïne die vlak daarvoor op t.v. verschenen waren. Beelden die op ons aller netvlies gebrand zijn. De beelden van een straat waarin doden lagen. Een vrouw lag voorover. Onder haar vandaan stak haar arm met daaraan een hand met roodgelakte nagels. En iets verderop lag een man met een fiets. Zijn handen hielden de handvatten van het stuur nog vast. “Moderne kruisbeelden”, noemde Jolanda ze. En dat voelde ik ook zo.

We zijn zo vertrouwd met de beelden van het kruis dat ze ons dikwijls niet mee zo raken. De moderne kruisbeelden geven ons de schok die nodig is om de ons de realiteit van het kruis te laten ervaren. Deze beelden plaatsen ons in de realiteit van vandaag, de realiteit van de oorlog in Oekraïne waarin wij elkaar vandaag de paasboodschap van de opstanding verkondigen. De paasboodschap moet de confrontatie met de realiteit aankunnen. We verkondigen elkaar geen vrome praatjes.

Allereerst wil ik met u delen wat ik net ontdekt hebt. Dat is dat er in de iconografie in de westelijke kerk en in de oosters-orthodoxe kerken een groot verschil is waar te nemen in de wijze waarop de opstanding wordt afgebeeld.
In de westerse kerk wordt de opstanding van Jezus als een individueel gebeuren geschilderd. Je ziet beelden van Jezus die als enige opstaat uit een opengebroken graf.
In de oosters-orthodoxe afbeeldingen is de opstanding een collectief gebeuren. Je ziet Christus opstaan maar tegelijkertijd zie je hoe hij ook Adam en Eva helpt opstaan uit het graf. En Adam en Eva vormen samen het symbool van de mensheid. Met Christus staat de mensheid op uit het graf.

En wanneer je leest hoe in Mattheüs 27 de opstanding beschreven wordt dan begrijp je dat de collectieve oosters-orthodoxe manier van afbeelden van de opstanding dichter bij de bijbel is dan de westerse individuele manier. We lezen in vers 51 hoe Jezus sterft:
“Nog eens schreeuwde Jezus het uit, toen gaf hij de geest. Op dat moment scheurde in de tempel het voorhangsel van boven tot onder in tweeën en de aarde beefde en de rotsen spleten. De graven werden geopend en de lichamen van veel gestoven heiligen werden tot leven gewekt. Na Jezus, opstanding kwamen ze uit de graven, gingen de heilige stad binnen en maakten zich bekend aan een groot aantal mensen.”

Het sterven van Jezus, zijn opstanding en de uitstorting van de Heilige Geest lijken op hetzelfde moment te gebeuren. Goede vrijdag, Pasen en Pinksteren lijken op één dag te vallen.
Het paasevangelie uit het evangelie van Johannes is onbeschrijfelijk mooi en raakt ieder jaar weer. Het beschrijft de opstanding echter als een individueel gebeuren.

In de situatie waarin we verkeren met de oorlog in Oekraïne past in mijn beleving beter de beschrijving van een collectieve opstanding zoals we dat in Mattheüs 27 lezen.
Wanneer we spreken over de opstanding van Jezus dan spreken we tegelijkertijd over de opstanding van de slachtoffers in Oekraïne. Maar ook over de opstanding van alle slachtoffers die gevallen zijn in oorlogen de geschiedenis door en tot op de dag van vandaag.

Volgende week op 24 april wordt in de oosters-orthodoxe kerk het paasfeest gevierd en ook in de kerken in Oekraïne zullen dan die woorden uitgeroepen worden die wij aan het begin van de dienst uitriepen: “De Heer is waarlijk opgestaan! Christus is waarlijk opgestaan! De Heer is waarlijk opgestaan!”
Niet de oorlog, de verwoesting, de dood zullen het laatste woord hebben maar vrede, opbouw en het leven. Wij vieren vandaag en het volk van Oekraïne viert volgende week het mysterie van de opstanding. De opstanding is een mysterie, geen raadsel. Een raadsel kan worden opgelost, een mysterie niet. Een mysterie wordt groter naarmate je er dieper in doordringt.

Het mysterie van de opstanding is het mysterie van de schepping en de herschepping. Het mysterie van de opstanding is het mysterie van God. Onze hele werkelijkheid komt uit dit mysterie voort. Ieder ogenblik nieuw. Ieder ogenblik worden wij geschapen en herschapen. Het hele heelal komt uit dit mysterie voort. Nu op dit moment. Dat is een wonder en er spreekt een oneindig grote scheppingskracht uit.

Iets van die scheppingskracht zien we in de lente waarin het nieuwe leven doorbreekt in de natuur. Dat is maar een fractie van de scheppingskracht van God. Die scheppingskracht is zo groot dat van daaruit ons wordt toegezegd:

DE VERLOSSING VAN ALLE MENSEN UIT ALLE TIJDEN EN VAN ALLE PLAATSEN

Dat zijn hele grote woorden. Niet alleen Jezus maar alle mensen van alle tijden en plaatsen zullen worden opgewekt uit de dood en worden verlost van hun lijden. Jezus is de nieuwe Adam, de eersteling van een nieuwe schepping.

Zoals Jezus werd opgewekt uit de dood. Zo zullen alle mensen die in het verleden hebben geleefd, en alle mensen die nu leven en alle mensen die nog geboren zullen worden, opgewekt worden uit de dood. Ze zullen worden verlost uit de dood, ze zullen worden verlost uit alle lijden, eenzaamheid en pijn. Ze zullen worden verlost van schuld.
De aarde zal een bloeiende tuin worden: een Hof van Eden. De mensen, wij, zullen daarop leven en gelukkig zijn. Leven in harmonie met God, in harmonie met elkaar, in harmonie met de natuur.
Deze boodschap sluit aan bij een verlangen die diep leeft in onze ziel. Een verlangen naar heil, naar heelheid en geluk, voor altijd voor iedereen. Maar wanneer je dit verlangen confronteert met de werkelijkheid, dan lijkt ze te verpletteren onder het gewicht van de realiteit. De realiteit lijkt groot en zwaar als de grote, ronde steen die het graf van Jezus afsloot. Een steen waar geen beweging meer in te krijgen is.
Die steen zegt ons: feiten zijn feiten, dood is dood, je moet je neerleggen bij de harde werkelijkheid.
De paasboodschap gaat hier tegenin, is een revolutionaire boodschap en roept op tot opstand: Weiger de wanhoop! De wanhoop lijkt zoveel realistischer dan de hoop maar is het niet! Blijf trouw aan wat er in het diepst van je ziel aan verlangen leeft.
De werkelijkheid is veel groter dan je denkt! God is veel groter dan je denkt! Werp de wanhoop van je af!

De hoop en het leven komen op ons af als een oproep van God. Huub Oosterhuis heeft dat prachtig verwoord. In het derde couplet van het lied “De steppe zal bloeien”, schrijft hij:
De dode zal leven
De dode zal horen: “Nu leven!”
Ten einde gegaan en onder stenen bedolven:
“Dode, dode sta op!”
Het licht van de morgen.
Een hand zal ons wenken,
Een stem zal ons roepen:
“Ik open hemel en aarde en afgrond.”
En wij zullen horen
En wij zullen opstaan
En lachen en juichen en leven!

Amen.